Przedkładana czytelnikowi książka nie ma charakteru jednorodnego metodologicznie studium – jest propozycją połączenia teoretycznego wprowadzenia, odwołującego się do pewnego fragmentu refleksji socjologicznej z analizami danych pochodzących z badań socjologicznych przeprowadzonych w latach 2005-2013. Forma książki jest w związku z tym zbliżona bardziej do socjologicznego eseju niż neopozytywistycznej narracji opartej np. na wnioskowaniu statystycznym, katalogu pytań badawczych, hipotez i ich falsyfikacji. Z kolei tytułowe „nieracjonalne działanie” stanowi prowokacyjne nawiązanie do problemu racjonalności działania pozytywnie zorientowanego na Innego (którego osobiście nie znamy).

Kluczowy problem teoretyczny rodzi się po analizie tej szczególnej relacji „ja” – „nieznany”, rodzącej się pomiędzy nimi solidarności, skłonności do pomocy, „działania na rzecz” etc. Sprowadza się do kilku kwestii, m.in.: na ile działanie dla dobra Innego ma charakter jednoznacznie celowy? Na ile może być świadome? W odniesieniu do każdego z pytań, istotnymi pozostają motywy i motywacje do takiego działania, które tylko częściowo mogą wynikać z psychologicznie funkcjonalnego czy też ekonomistycznego postrzegania „korzyści” (interesów) podmiotu działającego.