Nad Niemnem jest epopeją pozytywistyczną ukazującą obraz polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku. Powieść Elizy Orzeszkowej wpisała się do kanonu literatury polskiej. Tłem powieści jest świat polskich dworów i zaścianków szlacheckich na Litwie. Autorka wprowadza nas w rytm, obyczaje i piękno tego świata, opisując losy ubogiej szlachcianki Justyny Orzelskiej i miłości, jaka połączyła ją z żyjącym z pracy własnych rąk Janem Bohatyrowiczem. Wątek mezaliansu, nawiązujący do staropolskiej legendy o Janie i Cecylii, a zapowiadający pogodzenie się zaścianka z dworem, jest ważnym motywem powieści. W Nad Niemnem obecne są także wspomnienie powstania styczniowego i refleksja nad ideą odrodzenia narodu polskiego.
Powieść Elizy Orzeszkowej była kilkakrotnie ekranizowana w kinie i telewizji.
Lektura dla szkół średnich