Zgromadzone w obecnej publikacji teksty prezentują zatem z jednej strony, jak wielkim intelektualnym, duchowym i zarazem pragmatycznym wysiłkiem była reformacja, a z drugiej strony, jak była ona narażona – tak jak każda wcielana w życie idea naprawy stanu duchowego społeczności – na zniekształcenia w spotkaniu z uwarunkowaniami rzeczywistości i zmuszana do zgody na nie w obliczu niedoskonałości ludzkiej. Czasem dopiero po wielu dziesięcioleciach, albo nawet stuleciach, od momentu zapoczątkowania określonej reformacji w konkretnym organizmie polityczno-społecznym udawało się wdrożyć – nieraz zasadnicze – jej elementy. Należy także brać pod uwagę, jak na ogląd przeszłości wpływają zmiany w recepcji zjawisk historycznych przez historyków i historiografię.