Słowo "kryzys" jest intrygujące i niepokojące, ma w sobie jakąś tajemnicę. Jego odczucie towarzyszyło socjologii od samych jej początków. Czy to jakaś maniera albo zły nawyk? Jeśli jest czymś stałym, jego diagnoza jest "rewelacją" zupełnie banalną i trywialną. Jeśli zaś prawdą jest, że może on zagrozić cywilizacji, o ile nie ludzkości w ogóle, nie powinniśmy zbyt łatwo się uspokajać. Żyjemy dzisiaj w bardzo poważnym kryzysie cywilizacyjnym i społecznym. Kryzys gospodarczy jest tylko jednym z jego przejawów. Jest to także kryzys intelektualny. Socjologia, jak i inne nauki, w szczególności społeczne, przeżywa zatem podwójną trudność, która przejawia się głównie jako kryzys paradygmatyczny. Analiza historyczno-socjologiczna prowadzi do rekonstrukcji ostatnich trzech stuleci i pozwala wyodrębnić z ciągów wydarzeń i procesów te, które świadczyłyby o występowaniu (lub nie) kryzysu czy też kryzysów. Uzupełnia ją próba syntezy socjologicznej przemian cywilizacyjnych ostatnich czterdziestu lat. Prezentuję też modernistyczne i antymodernistyczne teorie socjologiczne, które odnosiły się do kryzysu cywilizacyjnego, społeczeństwa lub kultury. Wyodrębniam paradygmaty: obiektywistyczny, subiektywistyczny i "wielkiej dialektycznej syntezy". W ramach tego ostatniego szerzej omawiam głównie teorie J. Habermasa, A. Giddensa, A. Touraine'a, M. Castellsa, P. Bourdieu. Kończę syntezą współczesnego kryzysu postindustrialnego rozumianego jako kryzys cywilizacji, społeczeństwa (w tym gospodarki) i socjologii. Krzysztof Wielecki