Nowele Marii Konopnickiej Miłosierdzie gminy i Dym należą do kanonu polskiej literatury pozytywistycznej. W Miłosierdziu gminy autorka porusza problem nieprzemyślanej filantropii, czyli świeckiego odpowiednika charytatywnej działalności Kościoła. Ukazuje niebezpieczeństwa, na jakie udzielanie pomocy finansowej może narazić potrzebujących, kiedy ta pomoc przechodzi przez ręce pośredników i zderza się z ludzką naturą i nadużyciami. Inspirowana najlepszymi intencjami polityka opieki społecznej, jaką szwajcarska gmina Hottingen roztacza nad Kuntzem Wunderlim, przyczynia się do sprowadzenia staruszka do roli niewolnika oddanego za pieniądze gminy bezwzględnemu bogatemu mleczarzowi.

W noweli Dym, Maria Konopnicka rysuje wzruszający obraz losu, jaki triumfujący kapitalizm zgotował robotnikom. W utworze zderzają się jakże ludzkie i wzniosłe uczucia bohaterów z ich nieludzkim życiem w fabrycznej rzeczywistości.

Lektura dla szkół średnich