Teksty zamieszczone w czwartym tomie Polsko-niemieckich miejsc pamięci to zaproszenie za kulisy projektu. Prezentujemy w nim teoretyczne i metodologiczne założenia całego przedsięwzięcia. Na pytanie, jak powstają kultury pamięci i za pomocą jakich instrumentów można je analizować, tom daje nie jedną, lecz wiele uzupełniających się odpowiedzi. Zebrane w nim artykuły dotyczą różnych aspektów badań nad pamięcią i wpływu poszczególnych dyscyplin na powstawanie tożsamości zbiorowych oraz proponują krytyczną konfrontację z przesłankami projektu Polsko-niemieckie miejsca pamięci | Deutsch-Polnische Erinnerungsorte. Im ciemniejsze są wizje przyszłości, tym większe zainteresowanie pamięcią. Czwarty tom Polsko-niemieckich miejsc pamięci czyni przedmiotem refleksji właśnie tę fascynację pamięcią zbiorową, która trwa od trzech dziesięcioleci i, jak wszystko wskazuje, nie mija. Zebrane tu artykuły stawiają pytania o nosicieli zbiorowej pamięci, o granice w badaniu miejsc pamięci, o złożone stosunki zapamiętywania i zapominania, o podejścia różnych dyscyplin humanistycznych do zjawiska pamięci zbiorowej. Jak wszystkie badania historyczne, badania nad pamięcią potrzebują krytyki źródeł, krytyki metod i krytyki otrzymanych wyników. Niniejszy tom odpowiada na tę potrzebę. prof. dr hab. Krzysztof Pomian Książka ta wypełnia bolesną lukę w dyskursie pamięci. Zawarte w niej teksty podejmują refleksję nad różnorodnymi propozycjami definiowania miejsc pamięci w oparciu o fundamentalne zagadnienia teoretyczne i metodologiczne. Jest to niezwykle pożądany kierunek dociekań naukowych ze względu na brak przejrzystości definicyjnej w badaniach historyczno-kulturowych. Poszczególne teksty pełnią rolę mostów między utrwalonymi już dyskursami i umiejscawiają tematykę pamięci historycznej w kontekstach komunikacji międzykulturowej. prof. dr hab. Jörn Rüsen